Comñee ktée Xaa / ¡Oh! Que me conceda

(Poesía zapoteca)

Comñee ktée Xaa

Tsiñee xlêpaa lon lêñ kpaa laañee sôn

worñee xsalâdzyaa nii lêñ tu kyedzy sit nôn

tsigó lëë xkyalmbañaa chxisy

porñee mbân xtyëdyo lêñ styôon

Porñee chyo kyalnë low.

Deelñee kënsên, deelñee gaa kên tsiiñ

nikxe sîlyo, xikxe gaa wtsëw

tir choon xkyalbinin

tir xsêen por xkyedzyaa.

¿Pa sobo, pa sôw, pa nchêw?

sit nawó mëëdëë nchêw

sit nagôn xáa byâano.

Wórgo kázh nlâdzyaa nii tir sit sobo

siñee nak kpaa lo kislyu nako

sóotee kistoo lo nistoo nchêw.

Sinak blâdo béetsy nakaa

sinak choondoo psyâañ, chôonaa

tu meñktañ xcholên nagôn

xñâbaa lo Dios kpaña xîsy wîñ

parñee kchiló kânaa xlyu Nktañ stúb

parñee kchiló kutîitsnin pxosyaa stúb.

Comñee ktee Xáa nii nô lêñ kpaa

comñee ktee Xaa kânaa Nktañ stúb.

Comñee ktee Xaa kânaa paa

lóñee xsoxîbaa kutîitsnin pxusykoltôon;

Comñee ktee Xaa kânaa letsy xchunís

laañee kwtsîityaa tyub-tsigó;

Comñee ktee Xaa kânaa kiigw-chobnis

laañee tawaa kyatpaatsy stu íz;

Comñee ktee Xaa kânaa psë beetsy

laa nonchê xtumi xaatôx;

Comñee ktee Xaa kânaa tañ kchë

laañee ptsáaga kwyân Sanwksë;

Comñee ktee Xaa kânaa tañ bëëlsi

laa kwyanâapa yôsy, chîv ni bûrr;

Comñee ktee Xaa kânaa Kiy Kwîly

laañee nak xpaa ngwlâs;

Comñee ktee Xaa kânaa Tañ Tsibé

laañee kwtêedyaa kwyân San Juán;

Comñee ktee Xaa kânaa kîy tyôosy

laañee téedyaa wor lëën kyâ lo Xáa.

Por nikxe xchilódy sonîyaa sikó niná

Por nikxe meñ sîtaa natiemp

Iipñee xsanlâdzytyaa lyu ntsongo

Aan lëë tsé tsîtsiñ lëë xpëëlaa kyaan sikó.

¡Oh! Que me conceda

 

Cuando levanto la mirada al cielo

recordando que en una ciudad extraña estoy

entonces mi corazón se estremece

porque en mi pecho se entristece

pues la nostalgia lo superó.

Sea caminando, sea trabajando

por la mañana o por la tarde

acongójese mi espíritu

extrañando tanto mi pueblo.

¿Dónde podrá ser hallado?

lejos, muy lejos quedó

es cuando pensando me he hallado

lejos tan lejos de mí ha quedado

como del cielo está la tierra

como de Miahuatlán está el mar.

Como ustedes hermanos soy

como ustedes hermanas lloro

un quioquiteco soy llamado

más vida a dios imploro

para ver de nuevo Quioquitani

y con mi padre volver a hablar.

¡Oh! que el Altísimo tan sólo me conceda

que tan sólo me conceda ver a Quioquitani.

Con que me conceda ver el cementerio

donde al platicar con mis ancestros me arrodillo;

Con que me conceda ver el llano de mazorcas

donde en otra época jugué;

Con que me conceda ver el río de bautismos

donde a comer memelas me senté;

Con que me conceda ver el arroyo del león

portal de los tesoros del inframundo;

Con que me conceda ver Tankché

donde me cansaba hacia San José;

Con que me conceda ver el campo de elotes frondosos

donde pací chivos, burros y toros;

Con que me conceda ver el cerdo de Kuili

donde yacen mis antiguos zapotecas;

Con que me conceda ver la loma del viento

voladero en mi camino hacia San Juan;

Con que me conceda ver el cerro de San Andrés

umbral que cruzaré en mi camino hacia él.

Pues aunque me es imposible poner un pie allá ahora

porque en ciudad extraña estoy hoy

nunca he olvidado esa tierra hermosa

que mis restos tendrá cuando ya no sea quien soy.

Uejca Oktli-17
«Uejca Oktli». Fotografía de Noé Zapoteco Cideño
Para citar este texto:

Jiménez, Fernando. «Comñee ktée Xaa / ¡Oh! Que me conceda» en Revista Sinfín, no. 17, mayo-junio, México, 2016, 62-65pp. ISSN: 2395-9428: https://www.revistasinfin.com/revista/

Fernando Jiménez Romero

Es licenciado en Psicología por la Universidad de Guadalajara con especialización en psicología clínica y psicología social. Psicólogo practicante, habla español y zapoteco; y de esta última lengua ha realizado varios análisis. Colabora en el blog cultural http://quioquitani.blogspot.com y el sitio www.quioquitani.mex.tl espacios en donde se difunde la cultura de Santa Catarina Quioquitani, Yautepec, Oaxaca, comunidad de donde es originario.

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *