Miktlan ojtle / Camino hacia el Miktlan


Poesía náhuatl

Miktlan ojtle

Ikuetsin uan amo xochiyo,
kuiteua tlalpotoktle ixko tlajle.
Kechka ikxitlan ikuetsin,
ome tetijtilaktikej niman tsotsoltikej ikxitsitsintin,
kakistej kuak nejnemej ken kana tikijtosia,
onuetse se tetsintle uan melauak tetilaktik niman teyetiktik.

Yajua
on siuatsintle san xueuejkapantsin,
nejneme niman xkimate kampa isonsalouan istakej,
nolijnijtiue ken chikaualistle niman ken ajakatsintle inejnemilis.
Tonaltsintle,
on tonaltsintle uan mojmostla iuan nejneme,
kintlauiluiya ipan imatsitsiuan teuakej,
iyemankatlaluayouan ken kouatsitsin uan amo tekuanej.

Yajua
nejneneme niman xkinemilia
tla itla kajteuas ipan in tlaltipaktle.
San nejneneme nopaleuijti ika se xaskokojtsintle,
kitokati iueye chikaualis.
Nejneme ika iistakayatsin pilkati kechka itlakayo,
ayatsintle kampa ejetiuej tlaxkaltsitsintin tlamachijchijtin,
itakamej tlamatsoltin ika garbanzo niman tlalkakauatl,
tlapoualtin tlin yajua ipan onochi niman okseke siuamej impan onochi,
inantlamaxtil, ikokoltlamaxtil, isokitlamaxtil
niman itlapajtikakonetlamaxtil.
Ipan on ayatsintle,
no ompa yo on sa se xijtsintle uan opoli,
uan opoli kaxiltilis makuilsepouajle xijtle.
Ompa yo on tlamantle uan kijtoua matiuelikan tototlajtoltsintle,
uan kijtoua tleka tiueliskej koyotlajtojle,
uan kijtoua kenejke mojmostla tiktlajpaloskej tonaltsintle
niman kenejke,
kenejke tikinojnotsaskej akuakuamej,
niman kenejeke tikimijliskej makololokan elpankokolistle,
san kampa,
matikintlakaitakan kampa yajuamej noyoltokej.

Camino hacia el Miktlan

Su enagua de manta y sin flores
arrastra el polvo al borde de la tierra.
Cerca de ella
dos pies descalzos y callosos,
retumban el caminar como si cada paso,
cayese una piedra gruesa y pesada.

Ella
con su uno-cincuenta de estatura,
marcha sin darse cuenta que sus trenzas blancas,
se mueven al ritmo de la vida y al pasar del viento.
El sol,
ese sol quien lo ha acompañado todas las mañanas,
hace brillar en sus brazos delgados,
venas delicadas parecidas a las serpientes mansas.

Ella
sigue caminando sin imaginar
cual huella dejará en la tierra.
Sólo sigue su destino
apoyada sobre un bastón de guayabo.
Camina con ayate blanco al hombro,
donde van guardadas las tortillas hechas a mano,
los itacates de garbanzo y de cacahuate,
las anécdotas cotidianas de ella y de otras mujeres,
sus enseñanzas de abuela, de artesana
y de curandera de niños.
Dentro del mismo ayate,
va también el año faltante que completaría
un siglo de vida.
Va el secreto del por qué aprender la lengua de los pájaros,
el por qué aprender la lengua de los coyotes,
el por qué saludar al sol todas las mañanas
pero sobre todo,
el secreto de cómo dialogar con los sapos
y decirles que arranquen las enfermedades de pecho
a cambio de simplemente,
respetar sus vidas.

Fotografía de Gabriel Chazarreta
Fotografía de Gabriel Chazarreta
Para citar este texto:

 

Jacinto, Martín. «Miktlan ojtle / Camino hacia el Miktlan » en Revista Sinfín, no. 1, septiembre-octubre de 2013, México, 28pp.
https://www.revistasinfin.com/revista/

Deja una respuesta

Tu dirección de correo electrónico no será publicada. Los campos obligatorios están marcados con *